Koor & zo

Al met al een heerlijke tijd gehad tijdens Europa Cantat in Turijn. Het Conductors Programme was uitgebreid, van een overwegend hoog niveau en zeer gevarieerd. Dat verdient alle lof en ik hoop dat ook de komende editie van Europa Cantat in Pècs 2015 weer zo’n mooi programma voor de dirigenten gaat samenstellen. Ook de concerten waren van een zeer hoog niveau en op prachtige locaties. Wel waren er een paar dingen wat betreft het “totaal pakket” die me zijn opgevallen en waarover ik minder enthousiast ben.

Turijn is een grote stad en dat betekende dat de concerten en workshoplocaties erg ver uit elkaar lagen. De eerste dagen heb ik zoveel gelopen dat ik later besloot bepaalde concerten te laten schieten om ik het niet meer zag zitten zoveel te lopen in de hete middagzon. Dit vond ik met name jammer daar waar het de workshoppresentaties betrof. Ik heb uiteindelijk soms niet gekozen voor de concerten en presentaties die ik graag wou horen, maar wat beloopbaar was binnen een bepaalde tijd.

Tenslotte, alhoewel het Conductors Programme van een hoog niveau was, vond ik het erg jammer dat er zo weinig gelegenheid was elkaar te ontmoeten. Het aanbod van de workshops en de Conductors Tour was goed maar daarnaast kwam je elkaar bijna niet tegen omdat alles zich over een groot gebied afspeelde. Het was mooi geweest wanneer het  Toriono Incontra waar een deel van het programma plaatsvond ook een speciale ruimte had waar dirigenten, workshop- en leiders elkaar konden ontmoeten.

Maar al met al kijk ik terug op een fantastisch festival!

Europa Cantat 2015
Op zaterdagochtend viel ik met de neus in de boter toen ik bij de stand van Annie Bank in de bladmuziek stond te neuzen. Ik hoorde ineens zeer luid mannenkoorgezang en het duurde niet lang of ik was op de receptie van Pécs Cantat 2015. Met wijn, lekkere hapjes en veel wijnliederen gezongen door het mannenkoor kondigde Pécs Europa Cantat 2015 aan. Dat wordt vast een groot feest daar over drie jaar. Een aantal jaren geleden was ik bij Pécs Cantat en het is een prima stad om een evenement als Europa Cantat te organiseren. Zeker nu ze een nieuwe concertzaal met vele mogelijkheden schijnen te hebben. Ik ben erg benieuwd!

Slotpresentaties
Die middag was ik ook weer bij een aantal slotpresentaties in een van de prachtige theatertjes van Turijn. Maar de presentatie van het atelier A10 American Ethnic Music: traditionele Braziliaanse, Argentijnse en Peruaanse liederen, was helaas van een zeer laag niveau. Ongetwijfeld interessante muziek en leuk om te doen lijkt me. maar ik vroeg me wel af of deze slotpresentatie onder leiding van Gustavo Maldino niet beter had kunnen klinken én wat het minimum niveau van een slotpresentatie zou moeten zijn. De liederen werden uitgevoerd met hier en daar een toelichting maar er leek nauwelijks iets aan koor- of stemvorming gedaan. Aan de ateliers A kan iedereen mee doen, ook ongeoefende stemmen, maar deze presentatie was wel heel erg minimaal. Natuurlijk ben je als dirigent afhankelijk van de inschrijvingen maar ik kan me niet voorstellen dat het niet beter had kunnen klinken. Dan bleek de dirigent Ints Teterovskis toch een betere koorpedagoog bij de presentatie van het atelier Invitation to Baltic Song Celebrations. Hij had een mooi variatie aan liederen uitgezocht van verschillend niveau waardoor het een mooie presentatie werd die het publiek een interessant overzicht gaf van de Baltische koormuziek.

Presentatie ateliers
Op 3 augustus was er de presentatie van de ateliers A1-A3 en A 18. In de categorie A kan iedereen meedoen maar er zijn wel leeftijdsbeperkingen. Herma van Piekeren en Simone van Gog was voor kinderen  in de leeftijd van 8 tot 14 jaar. Ik was al naar de repetitie geweest  en dan is het erg leuk om het uiteindelijke resultaat te zien en te horen. Simone en Herma hadden met de kinderen een wervelende show voorbreid met zang en dans. Het was erg jammer dat de techniek in het Teatro Colosseo nogal te wensen over liet maar verder was het een heel leuk en knap optreden.  Rogier IJmker leek met zijn presentatie wat minder last te hebben van haperende techniek  evenals Maud Hamon- Loisance. Toch kwam het een en ander niet zo fijn uit de verf in de uiterst droge akoestiek en zeer matige versterking. Beide koren bestonden uit zangers tot en met 30 jaar en leverden een prima prestatie.
.

Workshop
De workshop Play! van de Deens-Zweedse dirigente Lone Larsen was geweldig. Haar statement was: mensen kunnen niet lang achter elkaar hetzelfde doen, dus we moeten voor wat afwisseling zorgen tijdens de repetitie. Klinkt erg eenvoudig maar voor menig dirigent een zeer herkenbare uitdaging lijkt me.

Op een doordeweekse dag komt iedereen uit een andere situatie naar een repetitie. We moeten dus eerst zorgen dat we iets doen zodat iedereen de dagelijkse beslommeringen kan vergeten.

Oefening: 1
De koorleden lopen door elkaar en de dirigent geeft bijvoorbeeld de volgende opdrachten:
-Bekijk de ruimte goed
-Bekijk elkaar goed, elkaars ogen.
-Iedere keer als je iemand in de ogen kijkt zeg je in gedachten iets leuks tegen hem/haar.
-Stop en start met lopen, zonder dat iemand een teken geeft. Er is geen leider. Doe het zelfde maar dan sneller lopen of in de vertraging.
NB: wat opvalt is dat stoppen moeilijker is dan starten. Dit is met het zingen ook zo. Dezelfde oefening kun je ook doen terwijl je in canon zingt.

Oefening 2:
-in kring ‘klappen’ doorgeven. Eerst op reflex, daarna op puls. In plaats van een klap kun je ook namen doorgeven. Ook klap én puls op de schouder( of een melodie!).
Deze oefeningen geven energie!

Oefening 3:
-Geef elkaar een kadootje en geef zonder na te denken meteen een kadootje terug.
-Met tweetal rondlopen en dingen aanwijzen. Wat is dat? Je mag niet het goede antwoord geven.
Dit soort oefeningen maken je hoofd ‘leeg’.

Oefening 4.
-In kring bal doorgeven, zorg dat je ‘m goed geeft! Twee ballen en ook van plaats wisselen. Maak het makkelijk voor de ontvanger.
Deze oefeningen zijn niet alleen voor de fun maar hebben ook muzikale bedoeling.  Je maakt connectie met muziek, frases doorgeven.  Geef de frases goed door! Maak crescendo en geeft het forte door.

Oefening 5.
-Zorg als dirigent dat de koorleden zelf ook creatief blijven en leg niet alles van bovenaf op. Laat ze ook improviseren bij het inzingen.
-Dirigent zingt en de koorleden ‘loopen’ een variatie
-Standbeelden, is oefening zonder muziek maar prikkelt de creativiteit.
Iemand beeldt iets uit en twee maken dit beeld af. De derde blijft staan en twee anderen maken het weer af enz. Variatie: zonder woorden
Lied: The water is wide.
We zingen eerst de melodie.  Daarna maken we op het akkoordschema een improvisatie. Daarbij moeten we goed naar elkaar luisteren.

Muziekstandaard
Sinds enige jaren kom ik ‘top verkoper’ Ian Bullen tegen op diverse muziekfestivals. Hij taat dan op de beurs met zijn Black Musicfolder. Dit keer had hij iets nieuws meegenomen waarover ik in een eerdere blog al had geschreven: een supersonische-inklapbare-dirigentenstandaard. Hij vertelde dat veel koren dit als relatiegeschenk kado geven aan hun dirigent (hint!)

Zo ziet de standaard er uit wanneer je ‘m wilt gebruiken om te dirigeren.En zo ziet de standaard als je ‘m ingeklapt mee wilt nemen. Natuurlijk kun je er een mooie hoes bij kopen. Dat maakt het natuurlijk wel helemaal af…

Workshops
Niet alles workshop zijn van hoge kwaliteit, of beter gezegd, hebben het niveau waar ik iets mee kan. De workshop Gospel Music van de Zweedse dirigent en componist Joakim Arenius, is daar wat mijn betreft een goed voorbeeld van. Hij begon met het statements als: ‘bij gospelmuziek hoef je de maat niet te slaan’, en ‘bij klassiek dirigeren kun je het slagtechnisch alleen maar goed of fout doen fout of goed doen’. Hiermee bedoelde hij dat je als dirigent van klassieke muziek moet je zorgen dat je de maat slaat en bij gospel is dat volgens hem niet nodig omdat je vaak een band hebt. Eigenlijk geef je bij gospel alleen dynamiek aan, je hebt geen muziekstandaard en bladmuziek nodig want je inspireert de zangers ter plekke. Hij demonstreerde zijn statement op een dusdanige manier dat ik me afvroeg of ik er verder iets aan zou hebben. Ik kon het niet opbrengen om de hele workshop uit te luisteren en heb de rest van de ochtend op de bladmuziekbeurs rond gesnuffeld.

Concerten
Door de enorme afstanden die je moet afleggen en de hitte wil het nog wel eens voorkomen dat je te laat bij een concertlocatie bent en de zaal al vol zit. Zoals ik al eerder schreef: de instructie in Italië zijn erg streng. Ik was deze middag dus te laat voor het concert, maar ik was niet de enige. We kwamen er beslist niet meer in! Samen met wat bekenden op een terras gezeten en daarna een wandeling langs de Po gemaakt.

Behalve de Open Singing en onder het genot van een biertje luisteren naar een heel leuk multi cultureel bandje in de Toriono Incontra, niet veel meer gedaan die dag!

Lezing
Gisteren, 1 augustus, begon de dag voor mij met de lezing How to work vocally with the choir van de Letse dirigent Ints Teterovskis. Het is vreemd, soms hoor je in een lezing van een dirigent dingen die je zelf ook altijd doet maar dan nét even iets anders zodat het heel inspirerend werkt. Maar soms is het onderwerp zo herkenbaar dat het slaapverwekkend werkt. Helaas was dat met deze lezing zo en omdat je als deelnemer erg lange dagen maakt moeten de workshops en lezingen echt de moeite waard zijn. Deze dirigent sprak over onderwerpen die ik meestal ook op een repetitie aan de orde stel, en ook op een bijna zelfde manier.

Hoofdzaak voor hem was: met verschillende groepen werk je weer anders. Je moet aan de klank van je groep die voor je staat werken. Pas daarbij op dat je koor niet zoals je zelf gaat klinken. Ongeveer  80 % van de kwaliteit van het koor hangt van de dirigent af. Probeer niet de stemmen zelf te veranderen maar het gebruik er van.

Adem:
Ook bij de ademoefeningen moet het strottenhoofd omlaag! Met gaat hoesten als men oefeningen gaat doen met strottenhoofd te hoog en gespannen. Zorg voor een onhoorbare inademing op de klinker die je moet gaan zingen. Wat ik nog nooit eerder gehoord had is dat mannen vaak van nature een technisch betere ademhaling. Dat ga ik toch eens nader onderzoeken!

Resonance:
Goede resonance maken kost energie. Hierbij is de klinker is het paard de medeklinker is de rijder.

Concert:
Het middagconcert was fantastisch! Allereerst hoorde ik het Noors Nationaal Jeugdkoor onder leiding van de fantastische dirigent Tone Bianca Sparre Dahl. Het Oostenrijks Nationaal Jeugdkoor onder leiding van Paul Herzog was voor mij een hele aangename verrassing. Een groot koor met een zeer fraaie koorklank een een heel knap gekozen programma. Daarna was het de beurt aan het Nederlands Studenten Kamerkoor onder leiding van aria van Nieuwkerken. Zij begonnen met De Vorspruch van Eisler. Een beter stuk hadden ze niet kunnen kiezen want ze maakte meteen een statement: het NSKK is een koor van kwaliteit, dat een stukje theater en wat humor niet uit de weg gaat. Een prachtig concert van drie topkoren.

Hierna had ik nog even tijd een openluchtconcert van het Estonian National Male Choir te beluisteren. Speciale gast bij dit optreden was de componist Veljo Tormis. Hierover later meer.

Concerten
Het tweede concert van vandaag was de concertzaal van het conservatorium ‘G, Verdi’ door het Est Nationaal Jeugdkoor en het Zwitsers Nationaal Jeugdkoor. Twee koren van absolute topkwaliteit.

Het Estste jeugdkoor klonk zoals altijd prachtig maar had toch wat problemen met de intonatie en klonk wat vermoeid, met name in de hoogte. Ook bleven de composities een beetje in dezelfde sfeer hangen en waren deze zangtechnisch hier en daar erg hoog gegrepen. Maar al met al een prachtig optreden!

Wat me al eerder tijdens de concerten is opgevallen in Turijn is dat de zaalwachten hun taak zeer serieus opnemen. Als er iemand wat later binnenkomt mag deze absoluut niet achter in de zaal blijven staan maar wordt onmiddellijk naar een lege plaats begeleid. Kennelijk is dit hun opdracht. Ze hebben daarbij geen oor voor het gebeuren op het toneel. Bij dit concert droegen de dames zaalwachten ook opvallend hoge hakjes die op de houten vloer nogal wat lawaai maakten. Tijdens het concert waren ook ze de hele tijd met elkaar aan het overleggen waar nog iemand kon zitten. Al je dan zoals ik op de achterste rij zit, zie je dat dit soms hilarische vormen aanneemt. Mensen komen tijdens het applaus binnen maar willen niet direct gaan zitten als het koor alweer zingt. Maar dat mag kennelijk niet zodat mensen tegen hun zin onder begeleiding van een zaalwacht een plaats innemen en voor overlast zorgen. Daarna loopt de zaalwacht met de hakjes weer naar haar post achter in de zaal.

Het Zwitsers Nationaal Jeugdkoor had geen last van deze hakjes. Het eerste lied was in het Zwitsers en had een mooie serene jodelsolo. Het koor werkte met twee dirigenten  die naadloos ‘het stokje’ van elkaar over namen, zong een prachtig programma met veel verschillende stijlen in allerlei talen. Gaandeweg het optreden maakte het koor er steeds meer een feest van. Ze lieten publiek mee zingen, gingen in het publiek staan om te zingen en voerden een act op waarbij het koor een harmonie-orkest na deed en de dirigent de hafa dirigent op de hak nam. Erg leuk en heel erg goed gedaan! Het koor liet horen dat ze allerlei stijlen muziek beheerst, ook lichte muziek. Tot slot zongen ze nog een Zwitsers lied met een prachtige jodelsolo. De hoofdjodelaar kreeg een daverend applaus. Na een aantal toegiften ging het koor zingend af. De zaalwachten hadden dat echter niet in de gaten en waren druk bezig een ouder echtpaar naar een vrijgekomen plaats te begeleiden.

Eenmaal buiten aangekomen stond het koor ook daar te zingen en deelde na afloop ook nog een drankje uit. Het koor had wat te vieren. En terecht, het was een spetterend concert van zeer hoge kwaliteit!

Concerten
Vanmiddag eerst naar een concert geweest van een drietal jeugdkoren. De eerste twee Italiaanse jeugdkoren zongen lichte muziek. De eerste gedachte die bij me opkwam toen het eerste koor zong is dat het toch zo opvallend is dat op dit niveau de koortechnische problemen absoluut grensoverschrijdend zijn. Er is een te kort aan mannen, men maakt geen klank in de hoogte, de timing laat te wensen over en men detoneert aan het einde van de zin. Van de andere kant is het enthousiasme waar mee wordt gezongen ook grensoverschrijdend en de waardering van het publiek ook: men klapt en juicht voor elkaar. Er hing vanmiddag een fantastische sfeer in dat oude Teatro Gobetti. Het tweede koor was wat vlotter gekleed en klonk ook heel wat beter. Het was een popkoor zoals je er veel in Nederland ziet en hoort maar dan wel met dat verschil dat de gemiddelde leeftijd hier van de popkoren zo’n twintig jaar jonger is. Er hing een ontroerend fijne sfeer in de zaal. De jongelui hebben veel waardering voor elkaars optreden.

Maar dan het derde koor. Een Spaans kinder/jeugdkoor ( Cora Stma, Trinidad de Valencia) zingt ineens een zeer verdienstelijk Tota Pulchra est van Poulenc. Opvallend is dat deze kinderen niet stilstaan tijdens het zingen maar lichtjes heen en weer ‘wiegen’ van het een op het ander been. Het geeft een wat onrustig beeld maar zorgt voor een mooie ontspannen klank. Daarna volgde een zeer afwisselend programma met levendige en vooral ritmische liederen. Er werd veel gedanst en ze hadden een hele mooi koorregie. De waardering van het publiek was juichend.

Dit laatste optreden was echte een kadootje en zeer inspirerend!

Lezing:
Vanmorgen eerst naar de zeer inspirerende lezing How to work vocally with children door de Franse dirigent Maud Hamon-Loisance geweest. Het was fantastisch om te zien hoe zij haar gebaren en klank aan elkaar kan verbinden. Ze leek wel een pantomimespeelster. De oefeningen die ze deed waren allemaal gericht op stemvorming, concentratie, klankvoorstelling, dictie, maatgevoel enz bij kinderen.  Veel van de dingen wist ik wel maar om het weer vanuit een andere invalshoek of op een andere manier te horen is zeer verfrissend. Enkele dingen waren ook nieuw voor mij.

Een korte impressie

Concentratie:
– Zet een muziekje op en doe een spiegel oefening. De kinderen volgen jouw bewegingen.
– De kinderen volgen met alleen de ogen jouw hand.

Ademoefeningen:
Voordoen nadoen. Alle oefeningen gaan met hand en armbewegingen die een relatie hebben met wat er klinkt. Wees creatief met expressie in taal. Ga ook in op suggesties van de kinderen.

Voor- en nazingen:
Maak met je gebaren ook connectie met de oren. Voordat je zingt, wijs op de oren. Attendeer de kinderen op het luisteren.

Megafoon spelletje:
Hand open is zingen, hand dicht is melodie in je hoofd verder zingen. Dit geeft je de mogelijkheid een lied te oefenen zonder dat het saai wordt. Bovendie is het erg goed voor de klankvoorstelling.

Houding:
Met name teenagers hebben de neiging te ‘hangen’. Maud gebruikt de termen:
tonus ++ Lichaam aanspannen
Tonus – Hangen
Tonus + goede houding

We kregen een korte impressie van de Opasso methode Eduard Lopez:
Dit is lastig uit te leggen want dit moet je moet het doen. Doe een pas op de plaats op de 1,2,3 en 4 en zeg daarbij ie ee ie
1 ie ee ie
2 ie ee ie
3 ie ee ie
4 ie ee ie
Klap op de tel of op een ie ee of ie. Deze methode is op internet na te zoeken.

Oefening:
Klapoefening meteen in canon na laten doen. Niet alleen klappen maar ook op schouder tikken, armen enz. Hele lichaam gebruiken,

Muziekmachine maken.
Op muziek, de puls, samen een machine maken, lopende band. Kinderen moeten elkaar wel  de tijd geven, dit kan lastig zijn. Je kunt de machine ook een naam geven.

Opstelling maken:
Om de concertopstelling te oefenen. vanuit allerlei posities in e ruimte 2 rijen maken.
Laat de kinderen opstellingen in letters maken,  zonder te praten.