10. Leipziger Symposium zur Kinder- und Jugendstimme (3)
De derde dag van het symposium, zondag, was voor mij het meest interessant. De lezing Der Umgang mit dem Stimmwechsel von 1700 bis heute van Dr. Ann-Christine Mecke was uiterst informatief. Wat was de positie van de jongenssopraan in de 18e eeuw en wat betekende het voor die jongens om “de baard in de keel” te krijgen, te muteren.De zangers stonden onder enorme druk: in het koor zingen gaf ze status, ze verdienden er hun geld mee en ze hadden onderdak. Na de stemwisseling hadden ze vaak geen werk meer dus het is aannemelijk dat ze hun stemwisseling zoveel mogelijk probeerden te verdoezelen door in falset door te zingen. Ook was de lezing een mooie uiteenzetting hoe de verandering van de muziekpraktijk in de 19e en 20ste eeuw een weerslag heeft op de samenstelling van de (jongens) koren. Rond 1900 werden vrouwen steeds meer actief in de muziek en kwam er steeds meer aandacht voor de mannenstem. De functie van het jongenskoor verschoof langzamerhand van die van de uitvoeringsprakrijk naar zingen als vorm van muziekonderwijs.
Ook de lezing van Prof. Dr. Michael Fuchs: Vom kleinteiligen Forschungsergebnis zum interdisziplinären
Leipziger Konzept für die Kinder- und Jugendstimme gaf een prachtig inzicht in hoe de stemwisseling van de jongens in historische perspectief is veranderd en welke invloed dat weer heeft op de muziekpraktijk. veranderingen. Het feit dat de stemwisseling rond 1600 rond de 17-18 jaar lag en nu rond de 13-4 jaar heeft een onmiddellijke invloed op samenstelling van de (jongens) koren en dus op de klankkleur. Ook ging Dr Fuchs in op het feit of de stemwisseling te voorspellen is. Als oud zanger van het Thomanerchor én foniater doet hij hier veel onderzoek naar. Deze samenwerking levert een schat aan informatie op.
Ook de vraag “wel of niet zingen tijdens de stemwisseling” kwam deze ochtend uitvoerig aan de orde. Over het algemeen kan zingen tijdens de stemwisseling geen enkel kwaad. Meestal kunnen jongens prima alt zingen en een tijdje in hun falsetstem of mixen het met hun “nieuwe” stem. Het voordeel is dat hun muzikale ontwikkeling niet stil komt te staan en je als dirigent de wisseling goed kunt begeleiden. Maar als de jongen in een kinder- of jongenskoor zingt dat regelmatig grote prestaties moet leveren, is het zinvol een tijdje op een lager pitje te zingen. Bij het Thomanrchor zingen de jongens dan zes maanden tot een jaar in een “mutantengroep” totdat ze tenor of bas kunnen zingen. Of iemand bas of tenor wordt is volgen Prof Dr. Fuchs genetisch bepaald. Maar algemeen kan men wel vaststellen dat wie als kind veel en met plezier heeft gezongen dit vaak op latere leeftijd blijft doen.
Volgens jaar is er rond deze tijd weer een symposium. Het lijkt me erg leuk om daar met een grotere Nederlandse delegatie heen te gaan.
Klik hier voor het volledige programma van het symposium.
Herriestoppers
‘Mariette, ik heb een probleem”. Fabian, 9 jaar, kijkt me met angstige ogen aan.’Ik ga daar niet naar binnen, ik ga dat echt niet doen hoor!” Het is me duidelijk dat Fabian niet gaat zingen vanavond. ‘Wat is er dan aan de hand’ vraag ik hem. ‘Nou, ik kan echt niet tegen harde geluiden, daar word ik heel erg bang van’ . Het Stadsjongenskoor Oldenzaal geeft een kerstconcert samen met de St. Joseph Harmonie en de eerste tutti repetitie staat op het punt te beginnen. Nu weet ik dat Hafa orkesten veel geluid produceren maar dat kinderen er bang voor zijn heb ik nog niet eerder meegemaakt. Fabian blijft dus op de gang en kijkt af en toe door het raam. Tijdens geen enkele repetitie daarna krijgen we Fabian zover dat hij mee zingt. De generale repetitie is op de dag van het concert in de kerk. De mannen van het orkest zijn druk bezig het podium op te bouwen. Er is nog geen instrument te zien. Fabian komt binnen met grote gele herriestoppers in zijn oren. Tijdens het inzingen en de stukken die we met het koor alleen doen heeft hij niet in de gaten dat het orkest zich achter het koor aan het opstellen is. Als het moment aangebroken is en we het lied met het orkest gaan oefenen zie ik zijn twijfel. Hij kijkt voortdurend achterom, dan weer naar de orkestdirigent en dan weer naar mij. Op een gegeven moment wenkt hij mij. ‘Mariette, ik hoor mezelf niet zingen’. ‘Is niet erg’ zeg ik, ‘je doet het heel erg goed’. Tot stomme verbazing van zijn ouders zingt hij ‘s middags het concert helemaal mee. Alles met grote herriestoppers in de oren. Die gaan pas buiten uit.
(Column geplubliceerd in Vocaal Magazine)
Ruben
Kleine jongens worden groot en zijn dan tot bijzondere daden in staat. Ruben is 13 jaar en zingt bij het Stadsjongenskoor Oldenzaal. Dinsdagochtend belt zijn vader me op. Opa is overleden en het zou zo mooi zijn als Ruben wat kon zingen tijdens de avondwake en de uitvaartdienst. Ruben wil het heel erg graag doen. ‘Maar kan ik dat wel van Ruben vragen?’ vraagt zijn vader. Ik ken Ruben goed en ik meteen ja. Zingen en muziek maken is voor Ruben heel belangrijk. Ik zal Ruben zelf op de piano begeleiden en we bellen een zangvriend om te vragen Ruben mentaal en muzikaal te steunen. Gabriël is net 14 geworden, zegt ook meteen ja en begrijpt zijn rol.
Woensdagavond hebben we gelegenheid de liederen uit te kiezen, te zingen en te praten over het hele gebeuren. De jongens discussiëren over de inhoud van de tekst en of het gevoel van de muziek wel bij de gelegenheid past. Ruben zit tegen de stembreuk aan, heeft net de griep gehad en carnaval gevierd. Zijn stem is niet zo krachtig als anders. Gabriël begrijpt dat hij meer ingehouden moet zingen om zich aan te passen aan Ruben. ‘Best moeilijk’ zegt hij, ‘maar de mensen in de kerk moeten vooral Ruben goed kunnen horen.’
Donderdagmiddag zingen Ruben en Gabriël tijdens de koorrepetitie de liederen even voor aan de andere jongens van het koor. Ze zijn er stil van en begrijpen dat het een moeilijke opdracht voor Ruben is. Daarna is het een half uurtje rijden van Oldenzaal naar Enter waar de avondwake is. In de auto kletst Ruben me de oren van het hoofd. ‘Nee, ik heb geen honger’ zegt hij en ook Gabriël wil z’n brood niet opeten. Vlak voordat we opkomen fluistert Ruben tegen me ‘het gaat wel goed met mij hoor!’ En inderdaad de liederen klinken prachtig in de ruime akoestiek van de kerk.
Gisterochtend was de sfeer heel wat meer beladen tijdens de uitvaartdienst. Gabriël is zeker van zijn opdracht ‘Ik sleep Ruben er wel doorheen’. Het blijkt niet nodig. Ruben is goed bij stem en zingt voluit vanuit zijn hart. In één woord: geweldig! Dat hij daarna ook zijn emoties de vrije loop kon laten heb ik grote bewondering voor. Gabriël is het met me eens: ‘als mensen zeggen dat je niet mag huilen bij zoiets, verklaar ik ze voor gek!’
Les Choristes
TV tip:
Vanavond 20 december 23.10 uur Ketnet/Canvas komt de populaire Franse film Les Choristes op de Belgische TV.
Een aanrader voor wie van (jongenskoor)muziek houdt. Ik heb de film zelf nog niet gezien maar van verschillende kanten heb ik tips gehad dat ik deze niet mag missen!De film gaat over een jongensinternaat waar een nieuwe leraar wordt aangenomen. Het internaat staat bekend om zijn harde aanpak en het motto: acti reactie. De nieuwe leraar kan zich niet in het strenge regime probeert op zijn eigen manier de jongens in het gareel te krijgen en te houden. Hij begint hij een koor met zijn klas. Het verhaal schijnt niet zo bijster interessant te zijn maar de muziek prachtig en daar ga ik natuurlijk voor. Ik heb de partituur al in huis, dus ik kan meelezen. Het jongenskoor dat in de film meespeelt is ter plekke geformeerd uit de jonge acteurs die voor handen waren. Het leerproces dat het koor in de film doormaakt, is tijdens de opnamen op vrijwel dezelfde wijze door de kindacteurs meegemaakt. De filmmaker Coulais: “Als we de muziek door een professioneel koor hadden laten inzingen, dan zouden de personages niet meer geloofwaardig zijn geweest.”
Luisterfragment uit de film: klik hier .
Voor de liefhebbers: hierbij nog wat jongensmuziek van toen ik een jaar of 10 was. Ik was toch wel fan van deze jongens.