Koor & zo

Oude, maar vooral nieuwe gezichten markeerden de 2011 versie van de Twentse Matthäus Passion, die gisteren in Oldenzaal klonk.

door Koen Edeling

Oude, maar vooral nieuwe gezichten markeerden de 2011 versie van de Twentse Matthäus Passion, die gisteren in Oldenzaal klonk.Nieuw was de Baroque Academy of The Netherlands Symphony Orchestra (BANSO), de baroktak van het Orkest van het Oosten.

Op de begeleiding van de hogepriesters na liep alles prachtig synchroon tussen de vocale en de instrumentale koren. Strijkers speelden met barokstokken, maar op de viola da gamba na heb ik geen historische instrumenten kunnen ontdekken. Een zeer bekwaam be­speler van dat instrument toonde zich Ricardo Rodriguez Miranda, die met Fabio Trümpy een pareltje neerzette met de aria Geduld.

Nieuw waren ook de meeste solisten. Uitgerekend oudgediende Nico van der Meel was door ziekte geveld en was te elfder ure vervangen door Clemens Löschmann. Zeker gezien het feit dat hij amper had kunnen repeteren, zette deze evangelist een puike prestatie neer. De andere tenor, Fabio Trümpy, deed zeker niet onder voor Löschmann. Ook bariton Hugo Oliveira was nieuw voor mij. Hij zette een overtuigende en waardige Christuspartij neer.

 Eveneens voor het eerst in Oldenzaal was sopraan Gudrun Sidonie Otto, die over een zeer wendbare en soepele stem bleek te beschikken.  Van de nieuwkomers trof mij het meest de indringende stem van Luciana Mancini  een mezzosopraan die de alt-aria’s en recitatieven voor haar rekening nam. De behoedzaamheid waarmee zij het vibrato doseerde, deed denken aan een altus en bezorgde mij zeker kippenvel.  Een naam die wel bekend voorkwam, was die van Tyler Duncan. De warmte en kracht van zijn stem bleken andermaal uiterst in­zetbaar te zijn in de vele basaria’s.  Hij was onbetwist de man die het meest deed met de tekst.

 Vertrouwd was in elk geval de prachtige ambiance van de Plechelmusbasiliek, dirigent Klaas Stok, koor Consensus Vocalis en het Stadsjongenskoor met dirigente Mariette Effing. Stok en Consensus Vocalis wisten ook dit jaar te verrassen met vlottere en krachtiger koralen, grotere dynamische contrasten, onvoorwaardelijke tekstexpressie, maar ook verstilde momenten: tesamen garant voor opnieuw een adembenemende editie van deze inmiddels oer Twentse traditie.

 In het artikel in Mens en Melodie  van 21 maart over de Matthäus Passion zegt Nico van der Meel: ‘Een van die dingen is ook dat jongenskoor. Dat vindt iedereen altijd ontroerend. Maar waar slaat het eigenlijk op. Bach voerde het uit met de jongens van zijn Thomasschule en ronselde wat externe zangers, het was natuurlijk voor hem ook een megabezetting. De Soprano in ripieno waren jongetjes uit de laagste klassen. Bij Bach kwam het gewoon zo uit’.

Ik kan me niet voorstellen dat voor Bach dit toevallig zo uit kwam. Als alles wat Bach schrijft een reden heeft, dan heeft de soprano in ripieno ook een reden. Natuurlijk werkte Bach in zijn tijd met uitsluitend jongens, maar deze waren een stuk ouder en beter geschoold en dan de gemiddelde jongenssopraan (kinderstem) van nu. Volgens mijn informatie zongen de soprani in ripieno de twee koralen in de Thomaskirche beneden op het priesterkoor bij het altaar (het offerblok). Koor en orkest waren te horen vanaf de koorzolder bij het orgel. Hij liet volgens mij heel bewust de jongste jongens (kinderen) juist deze twee koralen (tekst) zingen op die specifieke plek in de kerk. Als onschuldige lammeren rondom het offerblok.

Het eerste koraal, O Lam Gottes unschuldig, krijgt op deze manier muzikaal en retorisch juist een hele prominente plaats. Naast de mineur – majeur  verhouding wordt het koraal gezongen door de onschuld: jonge kinderstemmen. Kinderen die het leed (mineur) van de volwassenen niet hoeven te dragen maar zorgen voor hoop en toekomst (majeur). De transparante jonge klank van de kinderstem is ontroerend en geeft troost. Dat heeft wel degelijk een functie, want daarna begint een afschuwelijk verhaal.

Het afsluitende koraal van het eerste deel is een inleiding op het tweede deel waarin Jezus wordt geofferd voor de zonden van de mensen. Het O Mensch bewein dein Sünde gross wordt meegezongen door de onschuldige kinderstem de soprano in ripieno.  Het leven van Jezus en zijn wonderen worden meegezongen bij het altaar, juist daar waar dit in de eredienst herdacht wordt. Hierbij geeft de jongens (kinder)stem de klank van de sopranen van het grote koor het soort helderheid en tederheid waar de tekst om vraagt: schuld en onschuld samen. Het klank effect is verbluffend.  In het tweede deel van de Matthäus Passion  komen geen kinderen (onschuld) meer voor. De tekst spreekt voor zich. Jezus wordt gevangen genomen, veroordeeld en gekruisigd. Niet iets waar kinderen zich echt druk om moeten maken. Zo leg ik het de jongens van mijn jongenskoor altijd uit.

Nico van der Meel zegt: ‘Ik wil zo dicht mogelijk bij de verhouding van Bach komen. De Soprano in ripieno zijn bij ons meisjes, uit de hoogste klassen van het Stedelijk Gymnasium van Leiden’.   Als je volgens mijn opvatting van de onschuld de Soprano in ripieno door oudste meiden van het gymnasium laat zingen is het muzikale en retorische effect weg.  Sowieso qua volwassen klank van die meiden en dan heb ik het nog niet eens over de onschuld die vele van die meiden op die leeftijd al lang verloren hebben.

Tenslotte nog een opmerking van Nico van der Meel: ‘Wat je nu ziet is zo’n oratoriumvereniging van 80 man en dan een jongenskoortje. Dat heeft helemaal niets met elkaar te maken’. Of je de koralen nu door jongens of meisjes laat zingen, respect verdienen de kinderen allemaal. En  zeker de jongens! Want zoveel jongenskoren telt Nederland niet meer. Ik probeer mijn jongens altijd goed uit te leggen wat hun functie is.  Juist door goed uit te leggen wat ze zingen en waarom wordt het een hele grote belevenis. Mee zingen in de Matthäus Passion  wordt zo een ervaring die ze hun leven lang niet zullen vergeten. Ze doen het allemaal met heel erg veel plezier. Toen ik een van mijn jongens een keer vroeg wat hij later wilde worden zei hij  ‘evangelist’  en daarmee bedoelde hij Nico van de Meel.

Het Stadsjongenskoor  Oldenzaal zingt de Matthäus Passion:

Vrijdag 15 april  Plechelmus Basiliek, Oldenzaal  Aanvang: 19:00 uur
Dirigent: Klaas Stok Ensemble: Orkest van het Oosten Koor: Consensus Vocalis
mmv: Stadsjongenskoor Oldenzaal o.l.v. Mariette Effing
solisten:          Christus: Hugo Oliveira
Evangelist: Nico van der Meel
Sopraan: Gudrun Sidonie Otto
Alt: Luciana Mancini
Tenor: Fabio Trümpy
Bas: Tyler Duncan

Zaterdag 16 april 2011Muziekcentrum, Enschede Aanvang: 19:00 uur
Dirigent: Klaas Stok Ensemble: Orkest van het Oosten Koor: Consensus Vocalis
mmv: Stadsjongenskoor Oldenzaal o.l.v. Mariette Effing
Solisten:          Christus: Hugo Oliveira
Evangelist: Nico van der Meel
Sopraan: Gudrun Sidonie Otto
Alt: Luciana Mancini
Tenor: Fabio Trümpy
Bas: Tyler Duncan

Donderdag 21  en vrijdag 22 april 2011
In samenwerking met Stichting Matthäus Passion Bergkerk Deventer Aanvang: 19:00 uur
Dirigent: Klaas Stok Ensemble: Concerto d’ Amsterdam
Koor 1: Deventer Vocaal Ensemble
Koor 2: Consensus Vocalis
mmv: Stadsjongenskoor Oldenzaal o.l.v. Mariette Effing
Solisten:          Christus: Hugo Oliveira
Evangelist: Nico van der Meel
Sopraan: Gudrun Sidonie Otto
Alt: Luciana Mancini
Tenor: Fabio Trümpy

Zo'n twee weken geleden werd het Stadsjongenskoor Oldenzaal gevraagd om met acht jongens  te zingen tijdens de Alternatieve Nachtmis  in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Het bestuur was meteen erg positief was en ging in onderhandeling met de organisatie.  Via de mail snel toestemming gevraagd aan de betreffende ouders en iedereen was dol enthousiast. Want wanneer mag je nu een optreden verzorgen in die prachtige Amsterdamse Stadsschouwburg!

Het was een fantastische ervaring voor de jongens. Ze moesten 's middags al aanwezig zijn voor de repetities. De jongens hadden twee kleedkamers vlakbij het toneel.  Daar konden we voor de generale repetitie even inzingen en de liederen oefenen, want daar hadden we in die korte voorbereiding niet eens tijd voor gehad. Daarna kregen de jongens instructies op het toneel. Rik had een rol als "engel" en moest in een harnas 6 meter boven de grond zweven. Dat moest natuurlijk geoefend worden. De theatertechnici waren bijzonder aardig. Rik werd zijn gemak gesteld en had daardoor geen enkele moeite twee minuten in de lucht te hangen.  Daarna soundcheck met alle jongens, dat ging ook allemaal prima. Toen repetitie met Rik al zingend in de lucht en de jongens op toneel. Wonderbaarlijk goed! Ook het tweede lied bleek geen probleem. De organisatie was zeer tevreden.

Daarna was het grote wachten aangebroken want de jongens hoefden pas om tien uur 's avonds op te treden. Eerst maar even een wandelingetje maken in de omgeving van het Leidseplein en daarna een hapje eten. "Of de jongens een rondleiding door het gebouw interessant zouden vinden" vroegen diezelfde aardige theatertechnici aan mij.  Nou, zeker vinden de jongens dat interessant, en de begeleiding ook! Wat was dat ontzettend leuk. Ze lieten de jongens werkelijk alles zien en hadden er hele leuke jongensachtige uitleg bij. Natuurlijk op het podium van de grote zaal gestaan, in de koninklijke loge geweest, op de stoel van de koningin gezeten en alle mooie foyers gezien. Wat ze erg leuk deden is de jongens vertellen wat het verschil was tussen de moderne hijstechnieken en hoe het vroeger ging. Natuurlijk gingen ze ook speciaal voor de jongens de sleutel halen zodat ze even op het Ajaxterras konden staan. Goud waard zulk personeel dat dit even voor de jongens uit Twente regelt en vooral daar tijd voor vrijmaakt!

Toen na lang wachten om 21.30 uur konden de jongens hun pak weer aan en zou de voorstelling snel beginnen. Natuurlijk gingen er tijdens de voorstelling dingen anders dan tijdens de repetitie. Zo had ik de instructie dat ik moest beginnen met pianospelen zodra het filmpje afgelopen was. Maar er kwam geen filmpje, dus moest ik "op goed geluk " beginnen. Maar het eerste lied ging toch goed. De jongens zongen erg mooi en Rik zweefde al zingend sereen naar beneden. Bij het tweede lied hadden ze er mij niet bij verteld dat vlak daarvoor samen met het publiek het Nederlands Volkslied op kazoo zou worden "gezongen". Wt een herrie! Ik in de coulissen de jongens de begintoon voorzingen maar toen de jongens op het toneel stonden ging het gekazoo nog even door en konden de jongens mij door de felle lampen niet zien. Daardoor ontstond er een lichte verwarring, maar erg goed opgevangen!

Daarna was het wee wachten op het applaus rond 0.00 uur en reden we uiteindelijk om 1.00 uur richting Twente. Iedereen erg moe maar zeer voldaan. Zelf lag ik rond 3.15 uur in bed en werd om 10.30 uur wakker met mooie herinneringen. En zoals een van de ouders mijn mailde: "mijn zoon heeft het geweldig gehad. Hier zal hij nog lang over praten". Dat geldt voor alle jongens, de begeleiding èn de dirigent!

Het team Amsterdam: Alex, Pim, Mark, Jorn, Kai, Stan, Rik en Sep.

Fantastisch gedaan!!!